Jak przyspieszyć metabolizm?

Jest pani z wykształcenia dietetyczką oraz biologiem ze specjalizacją w zakresie fizjologii człowieka. Dlaczego, Pani zdaniem, tak wiele osób ma problemy z metabolizmem i tyje?
Rzadko pamiętamy o tym, że jesteśmy naturalną częścią przyrody. Mechanizmy, które w nas występują, zostały wypracowane przez setki tysięcy lat w toku ewolucji. Problem polega na tym, że warunki, w jakich człowiek żyje, w ostatnim czasie bardzo się zmieniły, te mechanizmy zaś przetrwały. Organizm nie jest w stanie tak szybko przystosować się do zmieniającego się środowiska. Mechanizmy, które mam tu na myśli, to nasze utrwalone zachowania, z których często nie zdajemy sobie sprawy, a które okazują się zgubne dla naszej sylwetki.

Na przykład jakie?
Choćby to, że człowiek starał się zawsze pozyskiwać cukier, bo glukoza jest istotna dla jego procesów życiowych. Nauczył się rozpoznawać słodki smak jako korzystny dla niego. Podobnie było ze słonym, a także z tłuszczem. Kiedyś jednak te składniki pożywienia były w deficycie. Trzeba było włożyć dużo wysiłku w to, by je zdobyć, czyli człowiek musiał się ruszać, spalać energię. Był nastawiony na to, by od razu zjadać to, co znajdzie. Poza tym, dawniej jedzenie było mniej treściwe, dzikie jabłka czy czereśnie to małe owoce, musiał więc ciągle szukać pożywienia. Teraz jabłka, pomidory czy borówki amerykańskie są olbrzymich rozmiarów.

Dziś mamy wszystkiego nadmiar, ale mechanizm ciągłej potrzeby natychmiastowego jedzenia zdobytego pożywienia pozostał – zwłaszcza rzeczy słodkich, słonych i tłustych. Podobnie jak smaki, rozpoznajemy korzystne dla nas zapachy. Pod ich wpływem wydziela się m.in. grelina – hormon pobudzający ośrodek głodu. W cywilizacjach rozwiniętych, gdzie jest nadmiar żywności, jej zapach ciągle stymuluje wydzielanie się hormonów i jemy więcej, niż potrzebujemy.

Mówi się, że dziś powodem nadmiernego przybierania na wadze u wielu osób jest stres...
Tak. W tym wypadku też mamy do czynienia z głęboko utrwalonym mechanizmem, który pomagał nam np. podczas zagrożenia czy polowania. Polegał on na tym, że w takich wyjątkowych sytuacjach w organizmie wydzielały się hormony – adrenalina, noradrenalina, kortyzol – informujące go o tym, by przełączył się z nastawienia na trawienie pokarmu na działanie. Hormony te podnosiły poziom glukozy w organizmie, bo mogła mu się przydać, np. dodawała siły do walki z przeciwnikiem. Takie sytuacje jednak trwały krótko. Gdy zagrożenie znikało lub gdy udawało się coś upolować, poziom hormonów stresu opadał, a wydzielał się inny hormon, który przestawiał organizm na „opcję trawienia i nagrody”. Dziś, kiedy żyjemy w ciągłym napięciu, cały ten mechanizm uległ rozregulowaniu. U niektórych osób hormony stresu cały czas wydzielają się w nadmiarze, co prowadzi do zaburzeń metabolizmu. Często, będąc w pracy, nie odczuwamy głodu, jemy byle co i mało – lub, przeciwnie, ciągle coś przegryzamy – a po przyjściu do domu stres nam odpuszcza i objadamy się ogromnymi porcjami. Mechanizm, który dawniej pomagał człowiekowi przetrwać, dziś obraca się przeciwko niemu.

Co jeszcze wpływa na rozregulowanie naszego metabolizmu?
Stosowanie drastycznych diet o bardzo niskiej kaloryczności, np. 1000 kalorii. Jeszcze nie tak dawno taka metoda odchudzania była popularna wśród dietetyków, dziś już nikt jej nie zaleca. Oczywiście, nasz organizm jest tak zaprogramowany, żeby przetrwać czas głodu czy niedostatku. Spala wtedy mięśnie i tłuszcz. Dawniej wykorzystywał jednak ten mechanizm rzadko i w krótkich okresach.

Jeśli mocno ograniczamy sobie kaloryczność pożywienia, organizm odbiera to jako sygnał, że musi spowolnić metabolizm, bo nadchodzą „ciężkie czasy”. Im częściej stosujemy takie rygorystyczne diety, tym trudniej potem przywrócić normalne tempo metabolizmu. Dochodzi do tego, że jak tylko zjemy więcej niż minimum potrzebne do przetrwania, organizm natychmiast zamienia to w tkankę tłuszczową. Proces ten znany jest pod nazwą efektu jo-jo. Wykorzystywanie mechanizmu spowalniania metabolizmu w wypadku odchudzania jest zupełnie nieuzasadnione. Przydaje się on jedynie w określonych sytuacjach, na przykład w okresie choroby, kiedy jemy mniej, ale wtedy on sam się "włącza i wyłącza".